O ALVAR chega ó "mínimo"

Cando comezamos, hai un par de anos, a traballar no ALVAR (Atlas e Libro Vermello dos Anfibios e Réptiles de Galicia) comezamos a poñernos pequenos retos:

Temos que conseguir tales citas por esta zona de Ourense...

Estaría ben sacar máis citas de Lissotriton helveticus por esta zona...

E a cousa foi medrando e sacando especies en lugares onde nunca se atoparan e descubrindo novos paraísos en Galicia (si, non todo é pasto de eucaliptais nin do asfalto). E propuxémonos novos retos, esta vez máis grandes.

O primeiro foi ter alomenos unha especie de hérpeto en cada unha das 365 cuadrículas de Galicia. Esto parece fácil pero pódovos dicir que non o é. A parte do grande que é Galicia, hai que ter en conta que algunhas destas 365 UTM's teñen moi pouco territorio dentro de Galicia. Isto, con bastante traballo, fixémolo o ano pasado e para constatar a súa dificultade, dicir que foi a primeira vez que un atlas de distribución de fauna galega conseguiu este reto.

Pero non quixemos quedarnos ahi. Buscamos un novo reto, xa que ter unha especie nunha cuadrícula non nos parecía suficiente. ¿Cal é o mínimo? Pois realmente a maioría das cuadrículas de Galicia teñen potencialmente unhas 20 especies de hérpetos. Pois consideramos que 10 era o mínimo "aceptable" se queríamos facer un bo traballo. O problema é para aquelas cuadrículas que teñen pouca terra galega. Por iso decidimos o seguinte:

-Cuadrículas con entre 10 e 25 km cadrados en terra galega: 5 especies ou máis.

-Cuadrículas con máis de 25 km cadrados en terra galega: 10 especies ou máis.

A gran maioría corresponderíalle 10 especies e as de costa e fronteira con Portugal, Asturias e Castela León de entre 10 e 25 km cadrados de terra galega corresponderínlle 5 especies. Aqui un mapa das diferentes UTM coa superficie que teñen segundo esta clasificación:

Pois seguimos traballando pouco a pouco e hoxe mesmo, tras realizar unha fugaz visita ás terras da Pobra do Caramiñal, conseguimos este novo reto. ¿E cal foi a afortunada especie que nos deleitou coa súa presenza superando este gran reto? Aínda que pareza mentira foi esta:

Si, unha fermosa Hyla arborea, a que desde sempre lle teño un cariño especial (será polo de ser da Terra Chá). E así queda o resultado (polo momento) do ALVAR. Como podedes imaxinar, moito monte, moitos bichos e moito traballo:

Aínda hai faltas que non me gustan moito (teño que recoñecer que son bastante repugnante). Fai falla máis traballo por Pontevedra (ou colaboradores!!!), faltan algunhas cuadrículas de especies interesantes por confirmar, pero o "mínimo" xa está conseguido.

E como non, agradecer ó resto de compoñentes dos seis magníficos do ALVAR (que contribúen con máis de 1.000 cuadrículas especies), a Anxos, Rafa, Pedro, Xabi e Manu. E non me enquenzo de todos aqueles que mandaron moitos datos: Xosé Ramón, Javier Eiras, Damián, Ricardo, Alberto Rivero, Fernando Bocagei, Raúl e outros compañeiros que axudaron a  conseguir este grande reto.

E a todos recordar que seguimos traballando para rematar (quizáis) o próximo ano. Enviádenos as vosas observacións de hérpetos que serán moi ben recibidas.

ADENDA: faltábame poñer o número de UTM*especie de cada taxón. Temos 3.167 UTM*sp de anfibios e 2.373 de réptiles, o que fai un total de 5.540 UTM*sp de hérpetos. Atlas anteriores teñen menos UTM*sp de hérpetos como o primeiro atlas de Galicia que ten 3.751 UTM*sp, o atlas do Ministerio-AHE que ten 4.801 UTM*sp, ou o último atlas da SGHN que ten 3.656 UTM*sp.
Nota: a unidade UTM*sp serve para comparar o número de datos existentes nun atlas. Calcúlase sumando as especies atopadas en cada unha das UTM da área de estudo. No noso caso, para calcular o número de UTM*sp de hérpetos, temos que sumar tódolos números que vedes no mapa de arriba.

	ALVAR	Atlas 95	Ministerio-AHE	SGHN 2010
Anfibios	3167	1913	2454	2080
Réptiles	2373	1838	2347	1576
Hérpetos	5540	3751	4801	3656

Un reto, 365 cuadrículas

Xa levamos un tempo cun novo e interesante proxecto para nós, o Atlas e Libro Vermello dos Anfibios e Réptiles de Galicia (ALVAR). É un proxecto no que un pequeno grupo de herpetólogos, xunto cun bo grupo de colaboradores, intentamos determinar a distribución dos anfibios e réptiles de Galicia dun modo o máis exacto e intensivo posible. Intentamos atopar tódalas poboacións existentes no territorio galego e obter o maior número de datos posibles. Iso si, o principal non é a cantidade senón a calidade. Intentamos ser o máis fiables posibles e descartamos calquera cita dubidosa que non poidamos comprobar.

Hai un tempo que xa cumprimos un dos obxectivos do proxecto, que era ter alomenos unha especie de anfibios ou réptiles en cada unha das cuadrículas de Galicia. Isto é a primeira vez que se consegue e non me estraña que non se acadara antes, xa que hai cuadrículas de tamaño mínimo en Galicia (para nos non son válidas as observacións rexistradas fora de Galicia, aínda que isto suceda por poucos metros).

Logo disto, un novo reto persoal tomou sentido. Ter alomenos unha especie de hérpeto rexistrado en cada unha das 365 cuadrículas galegas. Teño que recoñecer que no fondo isto é unha tontería sen moito sentido xa que para min foi moito máis importante que o ALVAR alcanzara este logro pero isto tamén me ten "gracia".

O ano pasado, Anxos e máis eu rematamos con 364 cuadrículas con hérpetos observados. Chegou setembro con esta cantidade de cuadrículas con alomenos unha especie de hérpeto pero tiñamos un problema, a que nos faltaba era a zona sur de Ons. E isto si que é un problema que poderíamos ter solucionado se o noso obxectivo fora moi importante (hai barcos do Parque que van tódalas semanas do continente a Ons) pero considerábamos que non era un obxectivo tan importante como para andar a molestar ó persoal que xestiona a illa.

Pois a semana pasada (só uns días antes de que pecharan o barco turístico, parece que non escarmentamos), achegámonos á illa de Ons, terra dos meus antergos do lado materno, que eran illáns, e fomos á busca desa especie que necesitabamos. O sur de Ons e Onza son os dous únicos lugares que teñen hérpetos nesta cuadrícula e alí nos diriximos cara o mirador situado na enseada de Fedorento. Alí, entre turistas que non vían o mesmo ca nós, un fermoso exemplar de Timon lepidus (antes Lacerta lepida). Ahí vai unha foto:

O bicho estaba tan tranquilo a pouca distancia da xente. Moi tranquilo, confiando da súa cor verde e mimética para que non o recoñeceran. 

Posteriormente, baixamos ata a Enseada de Fedorento, moi interesante debido a que é moi fácil baixar ata a liña de costa e poder buscar as interesantísimas poboacións de Natrix maura que viven no mar!!! Logo de estomballarnos e disfrutar das vistas, fun á busca dalgunha mauriña. E pouco tardei en poder ver a primeira nun rochedo. Estaba a pouco máis de 10 metros da auga do mar. Puiden collela pero como tiña parte do corpo metido entre dúas pedras decidín soltala para evitar facerlle dano (iso é o principal sempre !!!).

Logo, apareceu unha pequena maura na liña da costa. Cando a vimos estaba a menos dun metro da auga do mar e poucos minutos despois, a marea xa cubría a zona onde estaba.

Aquí unha foto do hábitat:

Tamén puidemos observar a Podarcis hispanica nos coios que están máis arriba da liña de auga, cerca da liña de toxos costeiros.

Pois aquí queda o reflexo dun fermoso día illá no que puidemos completar un pequeno reto persoal. E anúnciovos que, se todo vai ben, para a semana teremos un reto novo, este xa do ALVAR, conseguido. E este si que vai ser importante.

Novo proxecto: Biodiversidade Galega

Despois de meses de preparación sae o blog Biodiversidade Galega, unha voz que pretende unir ao mundo naturalista en Galicia a partir da súa biodiversidade, unha ferramenta na rede capaz de artellar unha mancomunidade de afeccionados e expertos nas diferentes especies que habitan o territorio galego, para coñecela, difundila e protexela. É un primeiro paso onde todos os entusiastas da natureza e da biodiversidade podan ir dando a coñecer as noticias, imaxes, estudos, denuncias, sobre o estado actual da biodiversidade galega. Pero esperamos non quedarnos aquí. Este só será un pequeno paso como preludio dun grande portal galego da biodiversidade.

É por iso que necesitamos da túa axuda. Da axuda de todos. Por que queremos crear un portal onde centralizar toda a información biolóxica existente, recollendo noticias doutros blogs e medios de comunicación, realizando artigos descritivos e fichas de identificación, propoñendo traballos de campo e actividades, promovendo colaboracións e artellando unha base de dados á que calquera puidese ter acceso para os seus estudos. Son necesarias persoas expertas nos distintos apartados que abrangue a biodiversidade, persoas que dominen aspectos informáticos, lingüísticos, legais así como entusiastas da natureza para o mantemento xeral do proxecto.

Necesitamos biólogos expertos nos distintos grupos animais e vexetais. Necesitamos naturalistas para facer saídas ao campo, artigos, fichas de identificación, deseños, fotografías, vídeos. Necesitamos persoas con coñecementos informáticos para levar un servidor e un portal web. Necesitamos blogueiros, deseñadores, fotógrafos e toda persoa que queira colaborar connosco neste grande proxecto.

Grande ou pequena toda colaboracióné precisa, ponte en contacto con nós.

Charla de identificación de hérpetos galegos

Este fin de semana tiven o pracer de impartir un curso de identificación de anfibios e réptiles. Expúxose unha presentación e comentáronse moitas cousas sobre a identificación, distribución e bioloxía dos hérpetos galegos. Pouco a pouco, irei engadindo máis información. Agora comparto a presentación realizada por se tedes interese nela.

Charla Hérpetos

Pintafontes palmeados en Trevinca

Como algún de vos saberedes, un grupo de herpetólogos profesionais e afeizoados, estamos a realizar o Atlas e Libro Vermello dos Anfibios e Réptiles de Galicia. Comezamos xuntando as citas que tiñamos das nosas viaxes e traballos por Galicia adiante e levamos un tempo facendo viaxes específicas na busca de especies e cubrindo todo o territorio galego.

Unha destas especies que buscamos de maneira habitual é o pintafontes palmeado (Lissotriton helveticus). Témoslle un especial cariño (non todo vai ser ciencia!!!) e hai que admitir que a súa distribución e selección do hábitat é das que fan pensar.

No ano 2010 e 2011, fixemos varias viaxes á fermosa serra Trevinca, para min o mellor cordal que temos en Galicia (outro día explicarei as miñas razóns) e tivemos a sorte de atopar esta especie. Este achádego sería excepcional senón fora por que os exemplares atopados estaban a 200 metros da fronteira de Ourense, concretamente na provincia de Zamora. Esta cita foi unha das máis buscadas o ano pasado xa que, aínda que a especie está citada en Zamora de maneira moi escasa, nunca foi citada nesta serra no lado galego. Pero non houbo sorte.

Sen embargo, este ano tomámolo como unha prioridade e ali nos fomos o fin de semana pasado, nunha viaxe organizada co compañeiro Rafa Vazquez (hábil herpetowatcher e colaborador do Atlas). O venres partimos Anxos e máis eu para estar en Trevinca de noite e poder facer unha pequena mostraxe e durmir na montaña, cousa que se debe facer a miúdo. Chegamos e comezamos a mostraxe vendo larvas de píntega (Salamandra salamandra), pintafontes común (Lissotriton boscai) e pintafontes verde (Triturus marmoratus). Na seguinte parada, na que non tiñamos moita esperanza, continuamos cos T. marmoratus e comezan a aparecer as ras verdes (Pelophylax perezi) e o máis sorprendente, unha femia de L. helveticus, esta si en territorio galego.

Logo retomamos as mostraxes mostreando unha serie de lagoas, todo isto baixo unha impresionante noite sen lúa e no medio da serra. Nunha delas apareceu o seguinte individuo, neste caso un macho.

Estes dous exemplares contitúen as primeiras citas da especie en dúas cuadrículas da zona de Trevinca. Debido ós requerimentos da especie e a zona onde foron atopados e nas que faltaría por atopar, supoñemos que non haberá moitas máis cuadrículas de 10x10 km desta especie na zona.

O interese fundamental de Trevinca é que constitúe unha "illa eurosiberiana" rodeada de zonas de clima mediterráneo (desde o mesomediterráneo ata o oromediterráneo) que fai que sexa posible atopar especies como o L. helveticus, a ra vermella (Rana temporaria) ou a lagartixa de Trevinca (Iberolacerta galani). Tamén é posible atopar odonatos tipicamente eurosiberianos como Aeshna juncea, Lestes sponsa e Sympetrum flaveolum.

Esta entrada vai adicada a Xabi Prieto para que se anime a vir a Trevinca, invitación extensible a todos vos.

Retomamos o proxecto

Boas,
Logo dun tempo de indecisión e de dúbidas sobre a creación dun blog herpetolóxico das miñas (e nosas) andainas por Galicia, retomo este proxecto e intentarei cumplir publicando habitualmente post sobre os hérpetos galegos. Comezaremos ós poucos e logo intentaremos ir medrando e facendo máis cousiñas.
Espero que vos guste e anímovos a participar e a deixar os comentarios que queirades. Co tempo irei comentando proxectos nos que traballe e solicitareivos axuda para levalos adiante (SARGA, Atlas de anfibios e réptiles de Galicia, Inventario de humidais, etc).